Rodzeństwo – jak różnica wieku wpływa na relacje

Kiedy rodzice zaczynają zastanawiać się nad drugim czy kolejnym dzieckiem, zwykle pojawia się w ich głowie pytanie, jaka różnica wieku między rodzeństwem byłaby najlepsza. Wszyscy chcą, aby dzieci się lubiły, wspólnie spędzały czas i bawiły, a przede wszystkim kochały. Niestety nie ma idealnego odstępu czasu, który zapewni pociechom dobre relacje. Inne są doświadczenia rodzeństwa, w którym różnica wieku wynosi rok, a jeszcze inne, kiedy jest to 5 czy 10 lat. W każdej z tych sytuacji można mówić o zaletach i wadach. Jakie są plusy i minusy dużej różnicy wieku między rodzeństwem?

Często kiedy między rodzeństwem występuje duża różnica wieku, rodzice chcą powierzać starszemu dziecku opiekę i odpowiedzialność za młodsze.

• Odbieranie młodszego rodzeństwa ze szkoły lub przedszkola.
• Zabieranie brata lub siostry na spacer. Do dziś pamiętam żal 15-latki, której mama kazała iść na spacer z wózkiem z młodszym (rocznym) bratem. Oczywiście rozumiem mamę – potrzebowała chwili spokoju i wytchnienia lub czasu na zrobienie czegoś w domu. Ale rozumiem też żal i złość dziewczynki, która pojawiając się na dworze, wzbudzała nadmierne zaciekawienie, a czasem i kąśliwe uwagi. Do dziś nie ma ona dobrej relacji z bratem, który jest młodszy o 14 lat.
• Wymaganie, aby starsze dziecko bawiło się z młodszym, zajęło mu czas, zaopiekowało się nim.
• Przygotowywanie młodszego rodzeństwa do szkoły, np. dopilnowanie, aby zjadło śniadanie.
• Uczynienie tego starszego odpowiedzialnym za emocje drugiego dziecka – „przecież jesteś starszy, mądrzejszy, ustąp mu, to jeszcze dziecko”.

Dlatego warto pamiętać (za Agnieszką Stein), że żadne dziecko (nawet dużo starsze) nie jest gotowe do tego, aby być rodzicem. Nawet jeśli starsza pociecha jest już nastolatkiem, to nadal nie jest gotowa na to, aby być jak mama czy tata dla młodszego rodzeństwa. Te starsze dzieci wciąż są tylko dziećmi i podobnie jak młodsze potrzebują troski, opieki i wsparcia, chcą czuć się kochane i równie ważne.

I co najważniejsze, kiedy starsze dziecko poczuje, że jest niejako zmuszane do opieki nad młodszym, to na pewno w przyszłości nie będzie to wpływało pozytywnie na ich relacje. Im bardziej prawo do odmowy i prawo wyboru będą przez rodzica respektowane, tym większa paradoksalnie będzie życzliwość starszej latorośli wobec młodszej.

Jak można inaczej?

Oczywistym jest, że rodzice mają prawo poprosić o pomoc starszego brata czy siostrę, np. mama potrzebuje pójść po zakupy do supermarketu i robienie ich z 2-latkiem jest na pewno bardziej uciążliwe. Mama może w takiej sytuacji poprosić starszego o pomoc. Jednak słowo klucz to „poprosić”, ponieważ każda prawdziwa prośba zakłada możliwość odmowy. Prośba to nie polecenie, wymóg czy oczekiwanie. Dla niektórych rodziców może to być drobna różnica. Nawet mogą mówić, że to czepianie się słów. Czy na pewno?

Każde dziecko, również nastolatek, współdziała z rodzicami pod warunkiem, że będzie szanowane. Starsze dzieci chętnie podejmą się opieki nad młodszym, bo chcą być pomocne i potrzebne. To jest też ich wkład w dobro rodziny, co pozytywnie wpływa na ich poczucie wartości. Pozwala poczuć się ważnym i wartościowym. Ale stanie się tak tylko wtedy, kiedy będą to robiły dlatego, że chcą, a nie dlatego, że muszą. To poszanowanie ich fundamentalnej potrzeby autonomii, wpływu i decydowania.

Dlaczego starszemu dziecku czasem trudno zapanować nad młodszym?

1. Właśnie dlatego, że to młodsze jest cały czas dzieckiem. Kiedy np. wraca ze szkoły czy przedszkola, to jest zmęczone, głodne, przebodźcowane, co skutkuje rozdrażnieniem i dużymi wymaganiami. Czasem nawet i rodzic nie jest w stanie poradzić sobie z emocjami małego dziecka, a co dopiero kiedy ma to zrobić starszy brat czy siostra (nadal jeszcze dziecko).
2. Młodszemu dziecku może być trudno przyjąć, że to brat jest tzw. przywódcą. Jak pisze Małgorzata Stańczyk, młodsze rodzeństwo chce mieć partnerską relację ze starszym bratem lub siostrą i dlatego nie chce się podporządkować i czasem zaciekle walczy.
3. Młodsze dziecko chce chronić swoja autonomię i miec możliwość decydowania o sobie. Dlatego upominanie go przez starsze rodzeństwo może zostać źle przyjęte.

Interwencje takie jak np. “nie rób tak, bo to zniszczysz/zostaw te słodycze, zaraz będzie obiad” nie tylko nie są pomocne, ale powodują dodatkowy stres, frustrację i wzmagają napięcie i konflikty między rodzeństwem.

O czym jeszcze warto pamiętać?

Kiedy starsze rodzeństwo ma niejako „obowiązek” opieki i troski nad młodszym, to tak naprawdę znacznie mniej czasu poświęca np. na relaks, spokojną naukę czy troszczenie się o siebie samego. W efekcie najstarsze dzieci w dorosłości mają poczucie, że najpierw muszą zadbać o wszystkich wokół, a często na zadbanie o siebie po prostu nie starcza im czasu lub nie potrafią tego zrobić. Rodzi to poczucie osamotnienia i wyzyskiwania.

Ważne jest, aby rodzice byli czujni i nie zapomnieli, że w domu oprócz malucha, mają jeszcze np. 13-latka, który też potrzebuje ich uwagi, troski i zainteresowania czy wspólnej zabawy. Nadal trzeba interesować się jego nauką, tym co przeżywa, co się u niego dzieje.

Duża różnica wieku powoduje, że dzieci żyją niejako w dwóch światach. Zupełnie innym jest świat 3-latka i 12-latka i nie możemy z góry zakładać czy oczekiwać, że mają się oni dogadać i spędzać wspólnie czas. Z pewnością przez te pierwsze lata raczej nie będą mieć ani wspólnych tematów do rozmów, ani wspólnych znajomych czy podobnych zainteresowań. Jednak nie znaczy to, że nie będą mieli wspólnych tematów w życiu dorosłym.

Konflikty między rodzeństwem

Dynamika konfliktu między rodzeństwem i to, na ile będzie on burzliwy zależy z pewnością od temperamentu dziecka, ale i od różnicy wieku między dziećmi. Jeśli jest ona duża, to siłą rzeczy te konflikty będą rzadsze i mniej burzliwe, bo starsze dziecko ma już wypracowane mechanizmy do radzenia sobie ze złością. Z uwagi na dojrzalsze struktury mózgowe jest też w stanie bardziej uwzględniać to, czego potrzebuje młodsze rodzeństwo.

Relacje siostrzano-braterskie nie zależą od tego, jaka między dziećmi jest różnica wieku. Wpływ ma jednak to, jak do budowania relacji w rodzeństwie będą podchodzić rodzice. Czy będą traktować każde dziecko tak, jak ono potrzebuje, uwzględniając potrzebę autonomii i decydowania każdego dziecka? Czy z szacunkiem będą podchodzić do starszego, nie wymuszając na nim opieki nad młodszym? A także uwagą i bezwarunkową miłością otaczać i starsze, i młodsze. Budowanie dobrych relacji między rodzeństwem zakłada, że rodzice pozwalają na to, by każde dziecko było sobą i akceptują różnice między nimi.